Madalyonlu SilsilenamelerÂ’de peygamberler de resmedilmiÅŸ

Ä°slam dünyasında putperestliÄŸi andıracak ÅŸekilde resimlere, suretlere ve heykellere tapınılması yahut tapar derecesinde saygı gösterilmesi endiÅŸesiyle bedeni, yüzü ve azaları tam olarak yansıtan tasvir ve resimler caiz görülmemiÅŸ ya da yapılmaları belli ÅŸartlara baÄŸlanmıştır. Bu sebeple, çoÄŸunlukla minyatür sanatı ön plana çıkmış ve istisnalar olsa da belirlenen çerçeve içerisinde kalınmaya çalışılmıştır. Minyatür sanatıyla çizilen bu tasvirler, Ä°slam dünyasının farklı bölgelerinde ve devletlerinde genellikle eserleri izah etmek, konuyu canlandırmak için kullanılmıştır.

Her devirde tarih kitapları, hikâyeler, ÅŸiir divanları, terceme-i haller baÅŸta olmak üzere edebi ve ilmi eserler, öÄŸretici ve basit tarih bilgisi ile birlikte resimler ve minyatürlerle süslenmiÅŸtir. Ülkemizdeki ve yurtdışındaki birçok kütüphane ve müzede bu çeÅŸit yazma eserlere rastlanmaktadır. Bu türe ait ilgi çekici örneklerden biri de Batıda “genalogie”, DoÄŸuda ise “soyaÄŸacı”, “ÅŸeçere”, “nesebname” denilen ve sülalelerin, soyların birbirleriyle olan baÄŸlantılarını gösteren “Silsile-name”lerdir.

Genellikle önemli ÅŸahsiyetlerin soy aÄŸaçlarını içeren ve “Subhatu’l-Ahbar” veya “Zübdetü’t-Tevarih” de denilen bu tür eserler hakkındaki çalışmalarıyla tanınan Sadi Bayram’ın: “Her ne kadar Kur’an-ı Kerim’de suret tasvirini yasaklayan bir ayet yoksa da, Hadis-i Åžerifler; tapınmayı önlemek, putperestliÄŸin canlanmasına mani olmak için ve yaratmanın ancak Allah’a mahsus olduÄŸu fikrinden hareketle, resmi yasaklamaktadır. Ancak halkın yasaklara kesinlikle uyduÄŸu görülmekle birlikte, saraya mensup yüksek düzeyde bürokratlar ve Mevlevi Dergâhlarında, felsefi fikirlerin enginliÄŸi sayesinde bu düÅŸünceler aşılarak, hadislerin koyduÄŸu yasak farklı yorumlanmıştır. Saray tezyinat atölyelerinde hazırlanan muhteÅŸem eserler, kültür tarihimizi yansıtan, sayıları mahdut, önemli belgelerdir. “Ä°slamiyet’te ve Türklerde resim yoktur” diyenlere kültürümüzdeki en güzel cevap, Silsile-nameler’deki minyatür tarzındaki portrelerdir.” DeÄŸerlendirmesini yaptığı madalyonlu Silsile-nameler, XVI. yüzyılın sonu ile XVII. Yüzyılda sıkça görülmüÅŸ, sonraki yüzyılda da tutulmuÅŸtur.

ÇeÅŸitli dönem ve tarihlerin ürünü olan bu eserler, Ä°slam dünyasındaki “minyatürlerde; Batı anlamında bir portre sanatının varlığını,bu geleneÄŸin daha çok dergahlarda geliÅŸtiÄŸini göstermekte olup Sadi Bayram’ın ifadesiyle: “Ä°slamiyet’te resim sanatının yasaklandığını kesin ÅŸekilde ortadan kaldırmakta “dır. ÖrneÄŸin, Vakıflar Genel MüdürlüÄŸü, Ankara Etnografya Müzesi, Topkapı Sarayı’nda bulunan “Silsile-nameler” ile Dublin Chester Beatty Library, Bibliotheque Nationale, Viyana National Bibiliothek’te bulunan eserlerde; peygamberler ve çocukları, halifeler, din ve tarikat büyükleri, hükümdar, sultan ve padiÅŸahların portreleri, önde gelen tarihi ÅŸahsiyet ve bilginler minyatür tarzında birer madalyon içerisinde son derece sanatkârane bir ÅŸekilde resmedilmiÅŸtir.

Peygamberlerin baÅŸlarında haleler ile gösterildiÄŸi ve tarihi ÅŸahsiyetlerin sembollerine de yer verilen bu “Silsile-nameler”de portreleri çizilen ÅŸahsiyetler arasında: “Dünyadaki ilk insanlar Hz. Âdem ve Hz. Havva yan yana, çocukları Kabil ve Habil, Hz. Havva’nın kucağında ve kundakta, insanlığın ikinci atası sayılan Hz. Nuh, gemisi ile oÄŸulları Sam, Ham, Ä°rec, diÄŸer peygamberler Hz. Hud, Hz. Salih, baÅŸta olmak üzere Hz. Yakub çektiÄŸi ıztırab bile yüz hatlarına yansıtılmış ÅŸekilde ayrıntılarla resmedilmiÅŸtir. Son Peygamber Hz. Muhammed (S.AV) ise yüzü nikab ile örtülü olarak, torunları Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin de dahil olmak üzere, Dört Halife, Ä°mam-ı Azam Ebu Hanife, Ebu Müslim Ä°mam-ı Åžafi ve Ä°mam Rıza gibi ÅŸahsiyetlerle birlikte gösterilmiÅŸtir. Ayrıca Ä°slam ve Türk dünyasında büyük imparatorluk ve devletler kurmuÅŸ olan, Cengiz, Ä°lhanlı, Selçuklu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı gibi önde gelen hanedanlarda madalyonlu “Silsile-nameler”de yerlerini almıştır.

Kaynaklar: Sadi Bayram, “Madalyonlu Silsilenameler”, Milli Kültür D., , c.I, Sayı 3, Mart Ankara, 1977. Sadi Bayram, “Ankara Etnografya Müzesinde Bulunan Silsilename”, Vakıflar D., sayı 28, Ankara 2004. http://www.sadibayram.com/?page=makaleler&id=7 .Osman KeskioÄŸlu, Ä°slamda Tasvir Ve Minyatürler.